Ο Αρχιτέκτονας & Πρόεδρος του Επιστημονικού Τεχνικού Επιμελητηρίου Κύπρου, Κωνσταντίνος Κωνσταντή, αναπτύσσει μέσα από τη συνέντευξη που μας παραχώρησε, την αναγκαιότητα της υιοθέτησης πράσινης πολιτικής στην Κύπρο, μειώνοντας ή έστω περιορίζοντας έτσι το υψηλό για το περιβάλλον ανθρακικό «αποτύπωμα» που έχει ο κατασκευαστικός κλάδος.
Εξηγεί ανάμεσα σε άλλα τη σημασία της κυκλικής οικονομίας, σχολιάζει τα εμπόδια που συναντιούνται στη σύνδεση φωτοβολταϊκών στο δίκτυο, προτείνοντας λύσεις που θα μπορούσαν να ακολουθηθούν από την Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου για την επίλυση του προβλήματος.
Μας δίνει όμως και συμβουλές για μετατροπή των κατοικιών ή κτηρίων σε ενεργειακά θωρακισμένους χώρους, με αποτέλεσμα τόσο την εξοικονόμηση χρημάτων, όσο και την καλύτερη θερμική άνεση, αναβαθμίζοντας τον τρόπο ζωής και την ποιότητα της καθημερινότητάς μας.
Συνέντευξη: Νίκολα Καρατζιά
Κ. Κωνσταντή, ποιος είναι ο ρόλος της αρχιτεκτονικής στην πράσινη μετάβαση η οποία και θεωρείται τόσο σημαντική;
Η υποβάθμιση του δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος και η κλιματική
αλλαγή αποτελούν τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας. Η επιτάχυνση
της πράσινης μετάβασης περιλαμβανομένου και του κατασκευαστικού κλάδου είναι μια αλληλένδετη και σύνθετη πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί επειγόντως, με καινοτόμο και συστημικό τρόπο.
Ο όρος «Κυκλική Οικονομία» εμφανίζεται όλο και πιο συχνά σε πλάνα σχεδιασμού για βιωσιμότητα, και ταυτόχρονα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο γίνονται προσπάθειες έτσι ώστε να ενταχθεί στην καθημερινότητα, στον τρόπο σκέψης, σχεδιασμού, υλοποίησης και διαβίωσης. Η παρατεταμένη χρήση των αγαθών, των υλικών και των πόρων, διατηρεί την αξία τους στον κύκλο της οικονομίας ελαχιστοποιώντας την παραγωγή αποβλήτων αλλά και την κατανάλωση ενέργειας.
Μιλώντας με αριθμούς, σε τι ποσοστό θεωρείτε ότι αποδίδεται η «εμπλοκή» των κτηρίων στην περιβαλλοντική καταστροφή;
Ο κτηριακός τομέας είναι ο τομέας εκείνος, ο οποίος επιβαρύνει σε μεγάλο βαθμό το φυσικό περιβάλλον, καθώς για την υποστήριξη του, την ανάπτυξη και την επέκτασή του απαιτούνται μεγάλες ποσότητες πόρων. Τα κτήρια ευθύνονται για ένα μεγάλο ποσοστό της ενέργειας που καταναλώνεται, και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, περίπου 40% των αερίων του θερμοκηπίου οφείλεται σε αυτά. Επιπλέον,
οι μισές από τις πρώτες ύλες – περίπου 50% – που καταναλώνονται συνολικά, αφορούν στα κτήρια και υποδομές. Παράλληλα, ένα εξίσου μεγάλο ποσοστό των αποβλήτων, κάπου στο 40%, προέρχεται από τις κατασκευές.
Μελλοντικά, η ανάγκη για νέους πόρους και ενέργεια θα συνεχίσει να αυξάνεται, ενώ αναμένεται ότι μέχρι το 2050 η ζήτηση για την εξόρυξη πόρων αν δεν αλλάξει κάτι, θα έχει αυξητική τάση. Με στόχο ένα βιώσιμο μέλλον, ο αναπροσδιορισμός του πώς σχεδιάζονται και χτίζονται τα κτήρια και συνεπώς οι πόλεις, είναι επιτακτικός.
Πώς «μεταφράζεται» ο αναπροσδιορισμός στον κατασκευαστικό τομέα, στον οποίο αναφέρεστε;
Τα κτήρια και οι κατασκευές αντιμετωπίζουν πολλαπλές προκλήσεις και χρήζουν διαφοροποίησης που αφορά ανάμεσα σε άλλα, σε προσαρμογή του δομημένου περιβάλλοντος στην κλιματική αλλαγή, εφαρμογή των αρχών της κυκλικής οικονομίας, νέες μετα-πανδημικές συνήθειες διαβίωσης και εργασίας, ώθηση για την ενσωμάτωση καινοτομιών (π.χ. υλικά, τεχνολογία, μεθόδοι σχεδιασμού), αναβάθμιση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού, συμμετοχικές διαδικασίες στο σχεδιασμό.
Και με ποιο τρόπο, η κυκλική οικονομία θα συνεισφέρει στη μείωση των ανεπιθύμητων περιβαλλοντικών επιπτώσεων;
Υιοθετώντας τις αρχές της κυκλικής οικονομίας στο σχεδιασμό των μελλοντικών κατασκευών, δημιουργούνται κτήρια τα οποία απαιτούν λιγότερη ενέργεια, την χρήση λιγότερων πόρων, ενώ
προσφέρουν και ιδανικές συνθήκες διαβίωσης. H αρχιτεκτονική αποτελεί το μέσο για τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον, αλλά και την αναδημιουργία ενός καλύτερου αστικού περιβάλλοντος.
Οι αρχιτέκτονες, με όπλο τον καλά μελετημένο σχεδιασμό, μπορούν να αναστρέψουν την κατάσταση. Θα μπορούσε λοιπόν να είναι μια ευκαιρία για επαναπροσδιορισμό της νοοτροπίας που ακολουθείται. Χρειάζεται να ιεραρχήσουμε εκ νέου τις προτεραιότητές μας. Ο κυκλικός σχεδιασμός μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζεται η αρχιτεκτονική και αντίστοιχα η αρχιτεκτονική να ενισχύσει τον σκοπό της κυκλικής οικονομίας. Πρόκειται για μια αμφίδρομη σχέση.
Πρακτικά, τι μπορεί να κάνουν οι ιδιοκτήτες υφιστάμενων κατοικιών ή επιχειρήσεων, για εξοικονόμηση ενέργειας, τόσο για δικό τους, προσωπικό όφελος αλλά και για το ευρύτερο καλό;
Καταρχάς υπάρχουν απλά και χωρίς ιδιαίτερο κόστος μέτρα που μπορούν να ληφθούν. Η Υπηρεσία Ενέργειας τα ομαδοποίησε, κωδικοποίησε και τα ανάρτησε στην ιστοσελίδα της. Από εκεί και πέρα θα πρέπει να ζητήσουν την καθοδήγηση και τις συστάσεις ενός εμπειρογνώμονα, ο οποίος μπορεί να είναι ένας αρχιτέκτονας ή μηχανικός (διαφόρων ειδικοτήτων).
Εάν πρόκειται για μεγάλες επιχειρήσεις ή εάν η επιχείρηση έχει παραγωγική διαδικασία – όπως στόλο οχημάτων -, μπορούν να ζητήσουν όπως διενεργηθεί ενεργειακός έλεγχος από κατάλληλο μηχανικό. Αξίζει να αναφέρουμε ότι με τις σημερινές υψηλές τιμές ενέργειας και τις βραχυπρόθεσμες προβλέψεις, μια σειρά από απλές ενέργειες παθητικών μέτρων, όπως θα ήταν η θερμομόνωση ή αντικατάσταση εξοπλισμού ή αξιοποίηση μικρού φωτοβολταϊκού, παρουσιάζουν πολύ ελκυστικούς χρόνους απόσβεσης και απόδοσης στην επένδυση.
Τι θα πρέπει να προσέξουν οι αγοραστές νέας κατοικίας ή επαγγελματικής στέγης, ώστε το ακίνητό τους να είναι ενεργειακά θωρακισμένο;
Ευτυχώς, σε ότι αφορά στα νέα κτήρια, ο νομοθέτης έχει προβλέψει και πλέον υπάρχουν απαιτήσεις υψηλής ενεργειακής απόδοσης (θερμομόνωση, χρήση αποδοτικών συστημάτων, ικανοποίηση μέρους των αναγκών από ανανεώσιμες πηγές). Συνεπώς, θα πρέπει να φροντίζουμε όπως οι πρόνοιες της νομοθεσίας σε αυτό το κομμάτι, τηρούνται στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό.
Εξάλλου, πλέον η νομοθεσία ορίζει ότι τα νέα κτήρια έχουν πιστοποιητικό ενεργειακής απόδοσης, δηλαδή κάτι σαν ενεργειακή ταυτότητα. Ως εκ τούτου, πριν από την αγορά, μαζί με όλες τις παραμέτρους που θα λάβουμε υπόψη μας, όπως την τοποθεσία, μέγεθος και λειτουργικότητα, τα υλικά κατασκευής, θέματα αισθητικής και κόστος, θα πρέπει να συνυπολογίζουμε και την ενεργειακή απόδοση ενός κτηρίου. Από εκεί και πέρα – κυρίως εάν μιλάμε για επαγγελματική στέγη, θα πρέπει η πολυπλοκότητα και αυτοματισμοί των συστημάτων να συμβαδίζουν με τις ανάγκες του χρήστη. Διαφορετικά συστήματα και αυτοματισμούς θα έχει ένα ξενοδοχείο με μόνιμο τεχνικό προσωπικό και άλλα ένα κτήριο αποτελούμενο
από γραφειακές μονάδες.
Υπάρχουν οικονομικές λύσεις για την ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών και επιχειρήσεων;
Βεβαίως, με τις τρέχουσες τιμές της ενέργειας, υπάρχουν «ώριμες» και δοκιμασμένες λύσεις με πολύ χαμηλούς χρόνους απόσβεσης και ικανοποιητική απόδοση επένδυσης. Η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατοικιών και επιχειρήσεων θωρακίζει τους ιδιοκτήτες από τις απρόβλεπτες διακυμάνσεις
των τιμών ενέργειας. Επίσης, υψηλότερη ενεργειακή απόδοση σημαίνει βελτιωμένη θερμική άνεση – αναβαθμισμένη ποιότητα ζωής – σε κατοικίες, καθώς και καλύτερο εργασιακό περιβάλλον σε επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα την αυξημένη παραγωγικότητα.
Το ΕΤΕΚ, το έχει αναφέρει και στο παρελθόν και το επαναλαμβάνει. Εάν στον τομέα των ενεργειακών ανακαινίσεων και εν γένει των ανακαινίσεων υφιστάμενων κτηρίων υπάρξει καλή οργάνωση, με παροχή κατάλληλων κινήτρων, θα είναι «win win situation» τόσο για τους ιδιοκτήτες, όσο και για τον κατασκευαστικό κλάδο αλλά και την οικονομία ευρύτερα.
Έχουν δει το φως της δημοσιότητας μεγάλοι χρόνοι εξέτασης αιτήσεων για σύνδεση φωτοβολταϊκών στο δίκτυο, ενώ σε ορισμένες περιοχές παρατηρήθηκαν αδυναμίες του δικτύου να υποδεχθεί μεγάλο αριθμό μονάδων. Πώς το σχολιάζετε;
Η αύξηση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας τους τελευταίους μήνες και η συνειδητοποίηση (κάλιο αργά παρά ποτέ) πως οι υψηλές τιμές μάλλον, θα είναι για καιρό μαζί μας, οδήγησαν τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις να στραφούν στην εγκατάσταση φωτοβολταϊκού για σκοπούς αυτοκατανάλωσης. Δυστυχώς, το αναμενόμενο μεγάλο ενδιαφέρον για αξιοποίηση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας,
μας έπιασε άλλη μια φορά απροετοίμαστους. Φανέρωσε αδυναμίες σε σχέση με την ταχύτητα εξέτασης αιτήσεων και σύνδεσης μικρών φωτοβολταϊκών με το δίκτυο, όπως και αναφορικά με την εν γένει φέρουσα ικανότητα του δικτύου να φιλοξενήσει περισσότερες ΑΠΕ.
Θα πρέπει άμεσα να γίνουν ενέργειες προς επίλυση αυτών των ζητημάτων. Η ΑΗΚ οφείλει να μειώσει τους χρόνους εξέτασης και σύνδεσης μικρών φ/β, αξιοποιώντας εάν υπάρχει ανάγκη και υπηρεσίες από τον ιδιωτικό τομέα. Ως προς το ζήτημα του δικτύου, αυτό που απαιτείται – το συντομότερο δυνατό – είναι ένα καλά μελετημένο, σύγχρονο, ψηφιοποιημένο και ευέλικτο δίκτυο, με έξυπνους μετρητές,
δυνατότητες αποθήκευσης, έξυπνη φόρτιση των ηλεκτρικών αυτοκινήτων και αξιοποίηση της ευελιξίας στη ζήτηση και όχι απλώς προσθήκη υποσταθμών και μεγαλύτερο δίκτυο.
Θεωρείτε ικανοποιητικά τα προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας που προσφέρει το κράτος για κατοικίες και επιχειρήσεις; Εάν όχι, ποιες βελτιώσεις πιστεύετε πως θα πρέπει να γίνουν;
Το κράτος κάνει σε μεγάλο βαθμό αυτό που του αναλογεί. Τα σχέδια χορηγιών για ενεργειακές ανακαινίσεις κατοικιών και δράσεις αύξησης της ενεργειακής απόδοσης των επιχειρήσεων της τρέχουσας προγραμματικής (2021-2027), έχουν αισθητά αυξημένους προϋπολογισμούς, περί των 100 εκ. ευρώ.
Με άλλα λόγια, υπερδιπλάσιους σε σχέση με την προηγούμενη προγραμματική (2013-2020). Ωστόσο, απαιτείται προφανώς και άλλη απλοποίηση των σχεδίων και επιτάχυνση των εγκρίσεων των αιτήσεων ώστε να μην υπερβαίνουν τους δύο μήνες.
Σε κάθε περίπτωση, είναι προφανές ότι το μοντέλο των κρατικών χορηγιών δεν είναι από μόνο του βιώσιμο. Χωρίς τη συμβολή του εγχώριου τραπεζικού συστήματος δεν μπορεί να επιτευχθεί ο στόχος της μαζικής κινητοποίησης επενδύσεων για την ανακαίνιση (ενεργειακή, δομοστατική και αισθητική) του υφιστάμενου κτηριακού αποθέματος με όλα τα θετικά που θα έχει αυτό.
Γενικότερα, η καλύτερη συγκυρία για να οργανωνόμασταν και να ξεκλειδώναμε τα οφέλη των ενεργειακών ανακαινίσεων ήταν αμέσως μετά το κούρεμα των τραπεζικών καταθέσεων. Η αμέσως καταλληλότερη συγκυρία, είναι σήμερα! Και σε αυτή την προσπάθεια, οι κυπριακές τράπεζες οφείλουν όχι μόνο να είναι παρούσες, αλλά να είναι πρωταγωνίστριες. Το μόνο που χρειάζεται είναι να δουν το δάσος και όχι το δέντρο και να κάνουν ένα μικρό άλμα πίστης (take a leap of faith).
Κλείνοντας, θα ήθελα να μας αναφέρετε τις ενέργειες του Επιστημονικού Τεχνικού Επιμελητηρίου Κύπρου (ΕΤΕΚ) που έχουν γίνει ως προς την κατεύθυνση της υιοθέτησης της πράσινης μετάβασης στην χώρα μας.
Αρχικά να αναφέρω ότι στόχος του Επιμελητηρίου είναι να προωθήσει αυτή την κουλτούρα – στην πολιτεία, στα μέλη του και στο ευρύτερο κοινό, ώστε να επιτευχθεί η πράσινη μετάβαση στην Κύπρο, με το σημαντικό αντίκτυπο που θα έχει στην ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος και άρα, στη ζωή μας. Για αυτό το λόγο, το ΕΤΕΚ, τον Δεκέμβριο του 2022 αποφάσισε σε συνεργασία με τον Σύνδεσμο Αρχιτεκτόνων Κύπρου να αναθέσει σε ομάδα εργασίας – μέλος της οποίας αποτελεί και ο Πρόεδρος του ΣΑΚ -, την επεξεργασία κειμένου πολιτικής για την κρατική αρχιτεκτονική πολιτική. Το συγκεκριμένο κείμενο στηρίζεται σε αντίστοιχες πολιτικές και καλές πρακτικές του εξωτερικού, και το οποίο θα προωθηθεί στα αρμόδια Υπουργεία με στόχο να υιοθετηθεί από την πολιτεία.
Στο επίκεντρο του υπό επεξεργασία κειμένου βρίσκεται η οικολογική, κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική βιωσιμότητα του δομημένου περιβάλλοντος, με όραμα να προσφέρει μια ολοκληρωμένη προοπτική για τη στοχευμένη ανάπτυξη του δομημένου περιβάλλοντος της Κύπρου. Το περιεχόμενο της υπό εκπόνηση
κρατικής πολιτικής για την αρχιτεκτονική, συνδέεται με μια ποικιλία επίκαιρων διεθνών πρωτοβουλιών, όπως το European Green Deal της Ε.Ε., το New European Bauhaus και τους στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ.
Το πρόγραμμα θα δώσει έμφαση στη σημασία της εκπαίδευσης, της κατάρτισης, της πληροφόρησης και της επικοινωνίας για την επίτευξη των στόχων βιωσιμότητας που έχουν τεθεί για το περιβάλλον διαβίωσής μας.